Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Veliaht Prensi Ferdinant’ın bir Sırp tarafından vurularak öldürülmesi, Birinci Dünya Savaşı’nın fitilini de ateşlemiş oldu. Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasında çıkan savaşa, kısa sürede Almanya dahil olmuş, Rusya da boş durmamıştı. Daha sonra katılan Fransa ve İngiltere ise diğer devletlerin katılması için büyük çaba sarf etmişti. Avrupa’nın tamamına yayılan ateşe, Osmanlı’nın da çekilmesi için kirli planlar devredeydi.
Osmanlı’nın “Hasta adam” ilan edilmesiyle başlayan süreç, Birinci Dünya Savaşı’yla devam etti. Sömürge politikalarıyla zenginleşen İngiltere ve Fransa’nın karşısında durabilecek bir kaç ülke kalmıştı. Bunlar, Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı’ydı. Afrika ve Ortadoğu’nun zenginliklerini paylaşma gayretindeki İngiltere, Fransa ve İtalya’nın başı çektiği gruba engel olarak görülen ülkeler çeşitli entrikalarla zayıflatılmış, daha sonra bunlara Rusya da ilave edilmişti. Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında tarafsızlığını ilan eden Osmanlı da bir oldu-bittiyle savaşın içine çekilmiş, böylece Ortadoğu’nun zenginliklerinin paylaşılmasının da yolu açılmıştı. Bugün sayfamızın imkanları nispetince Birinci Dünya Savaşı’nın sebep, gelişme ve sonuçlarını anlatma gayretinde olacağız.
ZENGİNLİKLERİ KAPMA YARIŞI
Sırbistan gezisindeki Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Veliaht Prensi Ferdinant’ın bir Sırp tarafından vurularak öldürülmesi, Birinci Dünya Savaşı’nın fitilini de ateşlemiş oldu. Veliaht prensin öldürülmesi Avusturya-Macaristan İmparatorluğu için Sırbistan’a savaş ilanı anlamına geliyordu. Almanya ise doğal müttefiki Avusturya- Macaristan’a destek veriyordu. Almanya ile Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nun birleşmesi büyük bir güç bloğu oluşturmuştu. Sırpların ortodoks olmasını bahane eden ve onları himaye etme gayretine giren Rusya da savaşa dahil oldu.
Karanlık pazarlıklar yapılıyor
Yavaş yavaş bloklar netleşmeye başlamıştı. Sedan Savaşı(1870)’ndan dolayı Almanlar’a karşı kini bulunan Fransa da boş durmamış Sırp ve Ruslar’ın yanında olduğunu deklare etmişti. Bu durumda İngiltere’nin Fransa’yı yalnız bırakması düşünülemezdi. İngiltere de Fransa ve Rusya’nın yanında savaşa dahil olan ülkeydi. Bu gruba son olarak katılan ülke İtalya oldu. Savaş kısa bir süre içinde Avrupa’ya yayılmış, Osmanlı’nın da savaşın içine çekmesiyle ilgili karanlık pazarlıklar yapılmaya başlanmıştı. Ancak Osmanlı tam tersini yaparak bağımsız olduğunu ilan etti.
Savaş gemileri üzerinden kurulan büyük plan
Osmanlı’yı savaşın içine çekmek için hem içeride hem de dışarıda hummalı bir çalışma başlamıştı. İlk darbe, İngiltere tarafından gelmiş, Osmanlı’nın sipariş ettiği iki tane savaş gemisini teslim edilmeyeceği açıklanmıştı. Beklenen bu hamlenin karşılığı Osmanlı yönetiminde bulunan Alman hayranı gruplardan geldi.
YAVUZ-MİDİLLİ OYUNU!..
Akdeniz açıklarında İngiliz gemilerine saldıran iki tane Alman savaş gemisi mürettebattıyla birlikte Osmanlı’ya sığınmış, Osmanlı da bu gemileri satın aldığını dünyaya ilan etmişti. Almanların Breslau ve Goeben isimini verdiği gemiler Osmanlı Sancağıyla birlikte Midilli ve Yavuz olarak denizlerimizde boy göstermeye başladı. Bu iki geminin isimleri değişmiş ancak mürettebatı aynı kalmıştı. Kısa bir müddet Marmara’da bulunan bu gemiler tatbikat bahanesiyle Karadeniz’e açılmış Rusya’nın limanlarına yaklaşarak limanlarını top atışına tutmuştu. Bu olay Rusya’ya karşı Osmanlı’nın savaş ilanı demek oluyordu. Birinci Dünya Savaşı’nda tarafsızlığını açıklayan Osmanlı, bir oldu-bittiyle Almanya ve Avusturya Macaristan’ın müttefiki olmuştu.
İtilaf Devletleri
Başlangıçta İngiltere Fransa ve Rusya‘dan oluşan devletler grubuna Italya savaş başladıktan sonra dahil oldu. Savaşın ilerleyen safhalarında ABD de İtilaf Devletleri‘ne katıldı. Rusya, 1917 ihtilalinden sonra hem İtilaf devletleri grubundan ayrıldı hem de savaştan çekildi. Savaş sırasında yeni katılımlarla İtilaf Devletleri grubu genişledi.
İttifak Devletleri
Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti‘nden oluşan devletler grubuna Çanakkale savaşları sonrası (1915 sonlarında) Bulgaristan da katıldı. İttifak Devletleri, İtilaf Devletleri grubuna karşı savaştı ve 1918‘de savaştan yenik olarak çıktı. Savaş sonucunda İtilaf Devletleri‘nin işgaline mağruz kaldılar.
Savaşın en çok kâr eden ülkesi
Başladığı günden itibaren 4 yıl süreyle milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine sebep olan Birinci Dünya Savaşı sonrası dünyanın siyasal sınırları değişti. Ayrıca, Osmanlı, II. Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rusya Çarlığı tarih oldu. Türkiye‘de Cumhuriyet, İtalya‘da Faşizm, Almanya‘da Nazizm, Rusya‘da Komünizm gibi akımlar ortaya çıktı. Bu savaştan en kârlı çıkan ülke ise İngiltereydi. İtalya ve Almanya‘nın istedikleri başarıyı sağlayamamaları daha sonraları 2. Dünya Savaşı‘nın da sebebini oluşturdu.
Antlaşmalar
İtilaf Devletleri‘yle İttifak Devletleri arasında tek tek yapılan mütarekelerle çatışmalar resmi olarak sonlandırıldı. Bu mütarekeler, Bulgaristan ile 29 Eylül 1918 tarihinde Selanik Antlaşması, Osmanlı Devleti ile 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Ateşkes Antlaşması, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile 3 Kasım 1918 tarihinde Villa Giusti Antlaşması ve Almanya ile 11 Kasım 1918 günü Rethondes Antlaşması‘dır.
Sevr‘e giden yol...
Avrupa‘da sınırların belirlenmesi için 18 Ocak 1919 tarihinde Paris Barış Konferansı toplanmış ve Almanya ile 28 Haziran 1919 tarihinde Versay Antlaşması, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile 10 Eylül 1919 tarihinde St. Germain Antlaşması, Bulgaristan ile 27 Kasım 1919 tarihinde Neuilly Antlaşması ve Osmanlı Devleti‘yle 10 Ağustos 1920 tarihinde Sevr Antlaşması ve Macaristan ile 4 Haziran 1919 tarihinde Trianon Antlaşması imzalanmıştır.
Limni Adası‘nın Mondros Limanı‘nda Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf Orbay‘ın Başkanlığı‘nı yaptığı Osmanlı Heyeti ile İngiliz Amiral Calthorp‘un Başkanı olduğu İtilaf Devletleri Heyeti arasında imzalanan Mondros Mütarekesi ile silahlı çatışma sona ermiştir. Bu Antlaşma çok ağır şartlar taşıyordu. Mondros Mütarekesi Osmanlı Devleti‘nin yıkılışını öngörmekte; İtilaf Devletlerine Osmanlı İmparatorluğu‘nun herhangi bir bölgesine, güvenliklerini tehdit edecek bir durum sebebiyle işgal hakkını tanımakta idi. İtilaf Devletleri, barış antlaşmasının imzalanmasını beklemeden, Türk Topraklarının taksimine giriştiler. Ateşkes Antlaşmasının 7. maddesi, bütün bir memleketin işgali için İtilaf Devletlerine imkan veriyordu.
Devlet olma özelliği kalkıyor
25 maddeden oluşan Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti‘nin devlet olma özelliğini ortadan kaldıran; ordu bağımsızlığını yok eden; İtilaf Devletleri‘ne Osmanlı topraklarını işgal hakkı sağlayan özelliklere sahipti.
Savaşan ülkelerin özel (!) sebepleri
ALMANYA
Siyasal birliklerini geç kurduğu için sömürgeciliğe geç başlamıştır. Yeni sömürgeler elde etmek için İngiltere’yle rekabete girişmiştir.
İNGİLTERE
Almanya’nın kendisiyle rekabete girmesi en büyük rahatsızlığıdır.
FRANSA
Almanya’ya kaptırdığı kömür yataklarıyla ünlü Alsace-Loren bölgesini geri almak istemektedir.
RUSYA
Panslavizm ilkesi ile Balkanlara yayılmak istemektedir. Ayrıca Rusya, boğazları ele geçirerek Akdeniz‘e inmek amacındaydı.
İTALYA
Sömürgecilikte geri kalmışlığının rahatsızlığını yaşamaktadır.
AVUSTURYA-MACARİSTAN
En büyük tehlike olarak gördüğü Rusya ve onun destekçisi Sırbistan’ın Panslavizm hareketleridir.
OSMANLI
Almanya’nın yanında savaşa girilmesi durumunda daha önce kaybedilmiş olan yerler geri alınabilecektir.
BULGARİSTAN
Çanakkale Savaşı‘nın İttifak Devletleri lehine sonuçlanmasının ardından Doğu Avrupa‘da daha etkin olmak amacıyla Almanya‘nın yanında savaşa girmiştir.
JAPONYA
Kendi anakarasına en yakın ve en verimli topraklar Alman sömürgesi durumunda olduğu için savaşın İtilaf devletlerine döndüğü anda Almanya’ya savaş ilan etmiştir.
ABD
1917 yılından itibaren İngiliz ve Fransız deniz ablukasına karşı Almanya‘nın giriştiği denizaltı savaşı, Kuzey Atlantik’de Amerikan ticari ve yolcu gemilerini de hedef almaya başlamış, Amerika‘nın Avrupa ticaretine katlanılmayacak ölçüde zarar vermeye başlamıştır.
SIRBİSTAN
Rusya’nın panislavist politikaları sonucunda Rus güdümü altında kalan Sırbistan, Büyük Sırbistan amacıyla haraket etmiştir.
KRONOLOJİ
1 TEMMUZ Sultan II. Mahmut’un vefatı ve Sultan
Abdülmecit’in tahta çıkarılması (1839)
Kabotaj Kanunu kabul edildi (1926)
Napolyon’un Mısır’ı işgali (1798)
2 TEMMUZ Kuba Mescidi’nin inşaası (622)
Yunanistan Türkiye’ye harp ilan etti. (1917)
Hac’da tünel faciasında 1426 kişi şehit oldu. (1990)
3 TEMMUZ Cezayir bağımsızlığına kavuştu. (1962)
4 TEMMUZ Barbaros Hayreddin Paşa’nın vefatı (1549)
5 TEMMUZ Büyük İstanbul yangını (1756)
Başbağlar katliamı (1993)
Pakistan’da askeri darbe (1977)
8 TEMMUZ Osmanlı’nın Avrupalılara ilk kez borç alması (1855)
9 TEMMUZ Timur’un Bağdat’ı işgali (1401)
Kurucu Meclis’ce hazırlanan Anayasa için halk oylaması yapıldı (1961)
Rumeli Hisarı inşa edildi (1452)
10 TEMMUZ Büyük İstanbul Depremi (1894)
11 TEMMUZ İngilizler’in Mısır’ı işgali (1882)
12 TEMMUZ Varto Depremi (1966)
Hz. Aişe validemizin vefatı (676)
Siyasi Partiler Kanunu kabul edildi (1965)
Osmanlı Devleti ile Ruslar arasında “Berlin Muahedesi”nin imzalanması (1878)
14 TEMMUZ İkinci Viyana Kuşatması (1683)
15 TEMMUZ Haçlıların Kudüs katliamı (1099)
Devlet içindeki teröristlerin darbe girişimi (2016)
17 TEMMUZ Abdulkadir Geylani Hz. vefatı (1165)
Amerikan 6. Filosunun İstanbul’a gelişi kanlı olaylara dönüştü (1968)
18 TEMMUZ Büyük Millet Meclisi’nin, Misak-ı Milli üzerine yemin etmesi (1920)
19 TEMMUZ İslam Ordusu İspanya’ya çıktı (711)
20 TEMMUZ Kıbrıs Barış Harekatı’nın başlaması (1974)
Ankara Meydan Muharebesi (1402)
Montreux Antlaşması’nın imzalanması (1936)
21 TEMMUZ İmamı Buhari’nin doğumu (810)
Osmanlı Devleti ile Rusya Arasında Pasarofça Antlasması imzalandı (1717)
Latin harflerinin kullanılmaya başlanması (1928)
22 TEMMUZ Osmanlı Devleti ile Rusya Arasında Prut Barış Antlaşmasının imzalanması (1711)
23 TEMMUZ Erzurum Kongresi (1919)
Hatay’ın Anavatana katılışı (1939)
İkinci Meşrutiyet’in ilanı (1908)
24 TEMMUZ Lozan Barış Antlaşması (1923)
28 TEMMUZ Kore Savaşı’nın sona ermesi (1953)
Birinci Cihan Harbi’nin başlaması (1914)
