Yıllarca yer altı ve yerüstü madenleri yabancılar tarafından sömürülen Afrika kıtası, geçtiğimiz yüzyılda köle ticaretinin de merkezi olmuştu. Afrika'dan topladıkları köleleri batıya gemilerle taşıyan küresel emperyalist güçler, yıllarca onları ağır işlerde çalıştırarak emeklerini sömürmüşlerdi. Afrika kıtasında yeraltı madenleri hala yabancı işletmeler tarafından işletiliyor.
Afrika kıtasında gerek devletler gerek özel sektör
Enerjiye erişim konusunda uzun yıllardır önemli yapısal sorunlarla mücadele eden Afrika kıtasında gerek devletler gerek özel sektör, yatırımlarla bu sorunların üstesinden gelmeye kararlı. Kıtada yaklaşık 600 milyon insanın hala güvenilir elektriğe erişimi bulunmazken, bu durum ekonomik kalkınmayı, eğitimden sağlığa pek çok temel hizmeti ve yaşam kalitesini doğrudan etkiliyor. Enerji arzındaki yetersizlik, sanayileşmenin önünde büyük engel oluştururken, yatırımcıların da kıtaya olan ilgisini sınırlayabiliyor. Ancak son yıllarda hem yerli girişimler hem de uluslararası şirketler, Afrika'da sürdürülebilir ve kapsayıcı enerji çözümleri geliştirmek için yeni adımlar atıyor.
Enerji projeleriyle kıta genelinde dönüşüm süreci yaşanıyor
Yüzer santraller, yenilenebilir enerji yatırımları, modern maden yönetimi ve altyapı projeleriyle kıta genelinde dikkat çekici dönüşüm süreci yaşanıyor. Enerji alanındaki bu değişim, Afrika ülkeleri için sadece ekonomik büyüme değil, aynı zamanda toplumsal gelişim açısından da kritik rol oynuyor. Kamerunlu yatırımcı Tony Tiyou, Moritanyalı madencilik şirketi yöneticisi Mahfoudh Bowbeni ile Tunuslu iş insanı Ali Hjaiej, Afrika'da enerji ve maden alanındaki yatırımlar hakkında değerlendirmelerde bulundu. Renewables in Africa (Afrika'da Yenilenebilir Enerji) adlı girişimin kurucusu Tony Tiyou, "Yaptığımız şey, Afrika'da ve dünyada yenilenebilir enerji konusunda farkındalık yaratmak, kıtaya girmek. Büyümek isteyen şirketlere destek veriyoruz. Biz, onlar için Afrika'ya açılan bir köprüyüz." ifadesini kullandı.
Zengin kaynaklar, az yatırımlar
Afrika'nın güneş, rüzgar, biyokütle, hidroelektrik gibi pek çok yenilenebilir enerji kaynağına sahip olduğunu söyleyen Tiyou, bu alandaki yatırımların az olmasından üzüntü duyduğunu kaydederek "2023'te dünyada yenilenebilir enerjiye yapılan toplam yatırım 600 milyar dolardı. Afrika'nın payı sadece yüzde 2. Peki neden? Bunun birkaç sebebi var. En önemlisi, yasal düzenleme altyapısının eksikliği. Yenilenebilir enerji projeleri, uzun vadeli altyapı projeleridir. Yani yatırımcılar, yatırımlarını geri alabilecekleri bir ortam görmek isterler. Bu güvenceyi ve öngörülebilirliği sağlayamazsanız, kimse 10-20 yıllık projelere para koymaz. Afrika bu noktada riskli bir yer olarak algılanabiliyor. Teknik altyapı eksikliği Afrika'nın yenilenebilir enerjiye yapılan yatırımdaki payını etkiliyor" değerlendirmesini yaptı.
"Altyapıya ihtiyacınız var"
Mesela büyük güneş enerjisi santrali kurmak istiyorsanız örneğin 500 megavat, bunu ulusal şebekeye entegre edecek altyapıya ihtiyacınız var. Eğer elektrik şebekesi yetersizse proje işe yaramaz. Ayrıca, sahada yenilenebilir enerjiyi hayata geçirmek için gerekli insan kaynağı da gerekiyor. Bazı bölgelerde bu yetkinlik eksikliği de bir engel. Afrika'da para sıkıntısı yok. Afrika'ya yatırım yapmak isteyenlerin çok. Ancak bu yatırımları çekecek nitelikli projelerin eksikliğine dikkat çekerek, "Kıtanın önündeki en büyük engellerden biri "risk algısı". Afrika'nın dışarıdan bakıldığında tehlikeli, istikrarsız bir yer gibi görüldüğünü ama bunun sadece kısmen doğru olduğunu, çoğu zaman sadece bir algıdan ibaret" diye konuştu.
"Afrika'da borç geri ödeme oranlarına bakarsanız"
Tiyou, konuşmasını şöyle sürdürdü: "Afrika'daki borç geri ödeme oranlarına bakarsanız, yani yatırımcıların verdikleri paranın geri dönüp dönmediğine, Afrika'da temerrüt oranı ABD kadar düşük. Yani Afrika'ya yapılan büyük yatırımlar çoğunlukla başarılı oluyor. Dünya Bankası, Uluslararası Finans Kurumu (IFC), Afrika Kalkınma Bankası gibi kurumlar yatırım yaptığında, projeleri uluslararası standartlarda inceliyorlar. Bu da yatırımların güvende olduğunu gösteriyor. Yani esas sorun yanlış algı ve yatırım ortamının yeterince teşvik edilmemesi. Afrika'nın karşılaştığı tüm sorunların aşılabilir. Afrika, değişimi gerçekleştirecek zihinsel güce sahip. Her şey zihniyetle başlar. Doğru zihniyet olmazsa hiçbir şey olmaz. Zihniyeti düzelttikten sonra gerçek sorunlara geçebiliriz. Bunlardan biri enerji. Eğer halkın, ekonominin, hayallerin gücünü sağlayacak elektriğiniz yoksa ilerleyemezsiniz. Benim hayalim 2040 yılına kadar Afrika'da tam elektrik erişimi sağlanması. Bu gerçekleşirse ekonomik büyüme de hızlanır." açıklamasını yaptı.
Afrika'nın madenleri, dış ülkeler tarafından çıkarılıp yurt dışında satıldı
Moritanya'daki Ulusal Endüstri ve Madencilik Şirketi'nin proje direktörü Mahfoudh Bowbeni ise madencilik sektörünün Afrika kıtası için son derece önemli bir alan olduğunu, Afrika'nın çok çeşitli ve zengin maden kaynaklarına sahip olduğunu ancak bu kaynakların onlarca yıldır çoğunlukla dış ülkeler tarafından ham madde olarak çıkarılarak yurt dışına satıldığını anlatarak "Afrika'nın önündeki büyük fırsat, bu madenlerin değer zincirini kıta içinde geliştirerek kullanmaktır. Sadece maden çıkarmak değil, bu kaynakların işlenmesi, sanayiye dönüştürülmesi ve bu yolla yerel ekonomilere katkı sağlanması gerekmektedir." dedi.
"Madenler büyük ölçüde yabancı yatırımcılar tarafından işletiliyor"
Madenlerin büyük ölçüde yabancı yatırımcılar tarafından işletildiğine dikkati çeken Bowbeni, "Yatırımlar dışarıdan geliyor, ham maddeler ihraç ediliyor ve kıta içinde kalan ekonomik katma değer çok sınırlı oluyor. Afrika'nın ihtiyacı olan şey, bu doğal kaynakları kullanarak insan kalkınmasına katkı sağlamak, yerel istihdam, üretim ve teknoloji yaratmak, altyapı ve sosyal hizmetlerin finansmanına destek olmak. Bu noktada karşılaşılan temel sorun, maden kaynaklarının Afrika halklarının yararına yeterince kullanılamayışı Hükümetlerin, özel sektörün ve yatırımcıların bir araya gelerek mevcut anlaşmaları gözden geçirmesi ve işbirliği modellerini geliştirmesi gerekiyor" dedi.
"Afrika, zenginliklerini sürdürülebilir kalkınma için kullanmalı"
Bowbeni, "Afrika, bu zenginliklerini sürdürülebilir kalkınma için kullanmalı ve katma değeri kıtada tutacak adımlar atmalıdır." değerlendirmesinde bulundu. Türk Karadeniz Holding'in Karpowership Şirketi Başkan Yardımcısı Tunuslu Ali Hjaiej de Afrika'da enerjiye olan yüksek talebe hızlı ve verimli çözümler sunduklarını, sistemlerin elektrik ihtiyacını anında karşılamaya yardımcı olduğunu, maliyetlerin etkin şekilde yönetilmesini de sağladıklarını belirterek "Afrika kıtası genelinde 2 bin megavatın üzerinde kurulu güçlerimiz var. Hükümetlere sadece mevcut elektrik erişimi sorunlarını çözmede değil, aynı zamanda enerji dönüşüm süreçlerinde de yardımcı oluyoruz. Gazdan elektriğe, sıvılaştırılmış doğal gaz gibi modern ve temiz enerji çözümleri sunuyoruz." şeklinde konuştu.
"Afrika'da iş yapmak hem zorlayıcı hem de ilham verici"
Hjaiej, Afrika'da iş yapmanın hem zorlayıcı hem de ilham verici olduğunu dile getirerek, Afrika'nın tek bir yapı olmadığını, 45'ten fazla ülke, farklı hükümetler ve binlerce farklı kültürden oluştuğunu hatırlatarak "Her ülkenin kendine özgü iş yapma biçimi bulunuyor. Burada başarılı olmak için sadece teknik bilgi değil, yerel kültürü ve beklentileri anlamak da çok önemli. insanlar genellikle misafirperver ve çözüm getiren ortaklara karşı çok destekleyici. İdari süreçlerde veya hükümet değişikliklerinde bazen zorluklar yaşıyoruz. Siz onlara sadece bir tedarikçi değil, uzun vadeli ortak olarak yaklaştığınızda sizi sahipleniyorlar ve işbirliğini sürdürmek istiyorlar." değerlendirmesini yaptı.
