Nobel Ödülü; bilim, edebiyat ve barış alanında büyük çalışmalar yapan ve önemli katkılarda bulunan bilim insanlarına verilen çok konuşulan uluslararası bir ödül.
Müslüman bilim insanlarından Muhammed Abdüsselam (1926-1996), Ahmed Zewail (1946-2016), Aziz Sancar (d. 1946) ve Moungi Bawendi (d. 1961) bu alanda kayda değer çalışmalar yaparak Nobel ödülü kazandılar.
Nobel ödülü alan bu dört Müslüman bilim insanının çalışmaları nelerdi?
- AZİZ SANCAR
1946 yılında Türkiye’de doğan Aziz Sancar; Nobel ödülü kazanan üçüncü Müslüman bilim insanı, doktor, akademisyen, biyokimyacı ve moleküler biyolog.
1969 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesini bitirdi. 1970 yılında TÜBİTAK bursu ile Johns Hopkins Üniversitesi ve ardından Teksas Üniversitesinde doktora sonrası araştırmalarına başlamış ve eğitim hayatı boyunca sıkı bir disiplinle çalışarak akademik kariyerini hızla geliştirdi.
Kuzey Carolina Üniversitesi (UNC) biyokimya ve biyofizik profesörü olarak görev yapmakta ve aynı üniversitede bir laboratuvar yönetmekte. (“Aziz Sancar Biographical”, 2015).
Özellikle Nobel ödülünü de almasını sağlayan çalışması olan DNA onarımı ve hücresel yanıt mekanizmaları üzerine yaptığı çalışmalarla birlikte, “nükleotid excision repair (NER)” ve “base excision repair (BER)” gibi yolları araştırarak, hücrelerin genetik bilgilerini nasıl koruduğunu ortaya koydu.
Biyolojik Saatlerin (Circadian Rhythm (Sirkadiyen Ritim)) moleküler temellerini de inceleyerek Biyolojik Saatlerin genetik düzenlemesi ile ilgili çok önemli çalışmalara imza attı.
TÜBİTAK tarafından verilen bir çok bilim ödülü aldı.
“Hücrelerin hasar gören DNA’ları nasıl onardığını ve genetik bilgisini koruduğunu haritalandıran araştırmaları” neticesinde 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü aldı.
TÜBİTAK tarafından “Nobel ödüllü bilim insanımız Prof. Dr. Aziz Sancar adına Aziz Sancar Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Burs Programı” başlatıldı.
5000’in üzerinde SCI-Exp. atıfa ve 55 H-Index sayısına sahip olan Sancar, 2024 yılında 500’ün üzerinde çalışmaya öncülük etmiştir.
- MUHAMMED ABDÜSSELAM
1926 tarihinde Pakistan’ın Jhang kentinde doğan Muhammed Abdüsselam, Nobel alan ilk Müslüman bilim insanı.
Fiziğe olan ilgisi dedesi Gül Muhammed’den gelen Abdüsselam’ın babası, yoksul bir mahalle olan Punjab State’te eğitim memuruydu. Daha 14 yaşında başarıları gözlenmeye başlanan Abdüsselam, Punjab Üniversitesi yeterlilik sınavından en yüksek notu alarak dikkatleri üzerine çekmeyi başardı.
Abdusselam öncelikle Government College Üniversitesinde Urdu ve İngiliz edebiyatı okuduktan sonra matematiğe ilgisini keşfedip Srinivasa Ramanujan’ın problemi üzerine matematik tezi yayımladı ve bölümden birincilikle mezun oldu.
Muhammed Abdüsselam, fizik alanındaki katkılarından dolayı Smith ödülünü kazandı (“Abdus Salam Facts”, 2024). Bu ödül, hem kendisi için bir başarı hem de ülkesinin bilimsel alanda uluslararası düzeyde tanınması açısından kritik bir adım teşkil etti.
Hükûmet Koleji Üniversitesinde matematik profesörü olarak görev yaptı ve ardından Punjab Üniversitesi Matematik Bölümü Başkanı oldu. Kazandığı burs ile Pakistan Bilimler Akademisi’ne katılarak Cambridge’e döndü ve burada St. John’s College’da matematik profesörü oldu (“Abdus Salam Biographical”, 2024).
İlk uzay programı kurucusu olan Abdüsselam, 1965’te Nükleer Bilimler ve Teknoloji Araştırma Enstitüsü’nü kurarak nükleer tesislerde atom bombası çalışmalarını başlattı.
Ülkesi için Teorik Fizik Grubu (TPG) ile çalışarak nükleer silahların tasarımını geliştirdi ve nükleer silah programına katkılar sağladı. 1979’da Nobel Fizik Ödülü’nü kazandı.
- AHMED ZEWAİL
Nobel ödülü alan ikinci Müslüman bilim insanı Ahmed Zewail, 26 Şubat 1946 yılında Mısır’ın Demenhur kentinde doğdu.
Lisans ve yüksek lisans eğitimini İskenderiye Üniversitesinde, doktorasını ise Pensilvanya Üniversitesinde tamamladı (“Ahmed Zewail Biographical”, 2024).
Zewail, Kimya dalında Wolf Ödülü (1993), Tolman Medal (1997) ve American Chemical Society tarafından 2011 yılında verilen Priestley Medal (2011) gibi birçok uluslararası ödül aldı.
Özellikle Nobel aldığı yıl, Mısır’ın en yüksek devlet nişanı olan Grand Collar of the Nile ile de onurlandırıldı.
Nobel Ödülünü 1999 yılında Femtokimya alanındaki çalışmaları ile alan Zewail, kimyasal bağların oluşumu ve kırılması gibi süreçlerin dinamiklerini anlamak için ultra-hızlı lazer tekniklerinin kullanımını ivmelendirdi.
2016 yılında vefat edene kadar kendini bilime ve çalışmaya adayan Zewail’in, femtokimya çalışmalarına 2024 yılında atıf verilerek yayımlanmış 200’ün üzerinde makalesi de bulunmakta.
- MOUNGİ BAWENDİ
1961 yılında Fransa’da doğan Lübnan asıllı Kimyager Moungi Bawendi, Nobel ödülü kazanan dördüncü Müslüman bilim insanı. Bawendi, “kuantum noktaları” üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmakta.
2023 yılında Nobel Kimya Ödülü’nü de kuantum noktalarının keşfi ve bu yapıların özelliklerinin anlaşılması konusundaki çalışmaları ile kazandı.
Nobel aldığı çalışması ile ilgili 200’ün üzerinde yayımlanmış çalışması olan ve 20.000’in üzerinde atıf alan Bawendi, 2024 yılnda kuantum noktaları ile ilgili 1500’ün üzerinde atıf aldı.
Nanokristaller, güneş hücreleri, elektrolüminesans özellik gösteren aygıtlar, tümörleri inhibe edebilen nanosensörler üzerine çalışmalar yapmakta. Ayrıca 97 H-Index, 30000’in üzerinde atıf aldı ve 360’ın üzerinde yayına sahip.
Bawendi Nobel aldığı zaman “İyi okumanın, tarihi anlamanın çok önemli olduğunu düşünüyorum. Bilim, tarihin bir parçasıdır. Bilimin toplumumuzda ve dünyada oynadığı rolü anlamak için tüm bu diğer şeyleri anlamanız gerekir.” dedi.
