Bağdat Fatihi Sultan Dördüncü Murad: Bağdat ı almaya
çalışmak Bağdat ın kendinden daha mı güzeldi ne!
Safeviler in eline geçen Bağdat ı tekrar Osmanlı toprağı
yapan Bağdat Fatihi Dördüncü Murad, ağabeyi Genç Osman ın başına gelen felâket
ve yerine geçen amcası Birinci Mustafa nın kısa bir süre sonra tahttan
indirilmesi üzerine henüz 11 yaşındayken 10 Eylül 1623 te Osmanlı tahtına
çıktı.
Efsaneleşmiş Bir
Şahsiyet
Sultan Murad ın gücüyle ilgili özellikle sözlü kültürde
abartılı ifadelerin göze çarptığını görürüz. Dördüncü Murad ın bir askeri
atıyla beraber ikiye bölmesi, yola devrilen yüzlerce kiloluk ağaçları tek
başına kaldırıp atması, kale kapılarını koç başıyla kırması, güreşte
yenilmezliği bunlardan bir kaçıdır. Padişahın tek kolla 60 kilogramlık gürzleri
ve 50 kilogramlık yayları ustalıkla kullandığı, sinirlendiği zaman devlet
adamlarını kuşaklarından tutup kaldırdığı, Revan seferinde top güllelerini tek
başına topa sürdüğü söylenir. Sultanın gürzü ve yayı şu an Topkapı Sarayı nda
sergilenmektedir. Padişahın bu abartılı sayılacak fiziksel kuvveti onun
otoriter ve genç imajıyla birleştiğinde sıra dışı, korkutucu ve karizmatik bir
padişah figürü ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Sultan Dördüncü Murad ın devrini anlatabilmek için
Haile-i Osmaniye (Genç Osman ın katli) yi de özetle anlatmak gerekmektedir.
Osmanlı tarihinin en büyük askeri darbesi sonucu katledilen Sultan Genç Osman
(İkinci Osman), devlet yönetiminde reform yapma isteğinde olan bir padişahtı.
Kanuni Sultan Süleyman ın 1566 daki Zigetvar Seferi nin üzerinden geçen 55
senenin ardından Lehistan Seferine çıkan Sultan Genç Osman, kendini tebaasına
ispat etmek istiyordu. Büyük bir zaferle kazanılması gereken Lehistan
Seferi nin hayal kırıklığı yaşatması, Sultan Genç Osman ı reform yapma yönünde
kamçılıyordu. Genç Osman, seferin başarısızlığının sorumlusu olarak gördüğü
Yeniçeri Ocağı nın köklü bir şekilde yenilenmesi hatta kaldırılması gerektiğine
inanıyordu. Anadolu ya geçerek yeni bir ordu kuracak, gelip İstanbul da bulunan
Yeniçeri Ocağı ndaki menfaat çetelerini tamamen ortadan kaldıracaktı. Yanında
ordu olmadan Anadolu ya geçmeye bahane olarak da Hacca gitmeyi bulmuştu. 18
Mayıs 1622 sabahı Üsküdar a dikilen padişah tuğları Genç Osman için sonun
başlangıcı oldu. Yeniçeri ağalarının aldıkları istihbarat ve o güne kadar gelen
padişah uygulamaları askerin rahatsızlığını kat be kat artırmıştı. Sonuçta
ayaklanma başlamış ardından padişah Yedikule zindanlarına kapatılıp orada da
katledilmişti. Bu vahim hadisenin akabinde akli muvazenesi yerinde olmadığı
için Genç Osman dan önce tahttan indirilen Birinci Mustafa ikinci kez tahta
çıkarıldı. Devlet başkanı ve İslam Halifesi unvanlarını bir arada taşıyan
kişinin akıl yoksunluğuna ise hiç dikkat edilmemişti. Bu dikkatsizlik 1 sene, 3
ay, 22 gün sonra düzeltildi. Kemankeş Karaali Paşa ve Şeyhülislam Yahya Efendi
ile diğer rical-i devlet tarafından alınan kararla yeniden tahttan indirilen
Birinci Mustafa nın ilk saltanatı da 3 ay sürmüştü.
Sultan Dördüncü
Murad Devri
Ağabeyi Genç Osman ın katledilmesiyle yaşından evvel
olgunlaşan Şehzade Murat, Sultan Dördüncü Murad olarak tahta çıktığında 11
yaşını 1 ay 14 gün geçiyordu. Fatih, Yavuz ve Kanuni nin tahtına oturduğu zaman
ceddi Osman Gazi nin beyliğe geçişinin üzerinde 342 sene geçmişti.
10 Eylül 1623 te dönemin kutbu Aziz Mahmud Hüdai
Hazretlerinin elinden kılıç kuşanan genç sultan, ağabeyi ve amcasına reva
görülen muameleyi aklından çıkaramıyordu. Menfaatlerine dokunulduğu zaman
padişahı bile katletmekten geri durmayan yeniçeriler, konumlarını iyice
güçlendirmişti. Yeniçerilerin devam eden isyanları ve uzlaşmaz tavırları
Safeviler in doğuda Bağdat ı ele geçirerek Mardin e kadar ilerlemeleri,
Avrupa daki gelişmeler, Avusturya nın tehditleri ve Celali İsyanlarıyla bozulan
Anadolu daki asayiş çocuk yaştaki padişahı bekleyen sorunlar olarak orta yerde
duruyordu.
Ülkenin Dört Bir
Yanında Kaos Yaşanıyor
Ülkenin dört bir yanında eşkıyalar cirit atıyordu. Kırım,
Yemen, Lübnan ve Mısır daki isyanların yanı sıra, Abaza Mehmet Paşa, Doğu
Anadolu da iki kez baş kaldırdı. Askerin de isyanından çekinen yönetim maaşlara
büyük zamlar yapmış, zaten bozuk olan ekonomi daha da kötüleşmişti. Safeviler karşısındaki başarısızlığı sebebiyle
Sadrazam Hüsrev Paşa azledildi. Bu azille birlikte Yeniçeriler sarayı basarak
sadrazam ile 17 devlet yöneticisinin kellesini istedi (1632). Bu baskında yeni
Sadrazam Hafız Paşa yeniçeriler tarafından Padişahın gözleri önünde katledildi.
İkinci bir isyana kalkışarak padişaha güvenmediklerini söyleyen yeniçeriler,
şehzadelerin hayatlarının tehlikede olduğunu iddia ederek, şehzadelerin kendi
himayelerinde olmasını istiyordu. Asilerin ayak divanına çıkartıp yaptıkları pazarlıklarla genç padişahı
zor durumda bırakması, acizliği, yaşı itibariyle sürekli küçümsenmesi ve
annesinin himayesinde kaldığı düşüncesi O nun ileride sert bir mizaca
bürünmesine sebep olmuştu.
10 Yılda, 8
Veziriazam, 9 Defterdar
Yaşı sebebiyle annesi Kösem Sultan ın himayesinde kalan
Sultan Dördüncü Murad döneminin ilk yıllarında, Osmanlı Devleti askeri ve
ekonomik gücünü kaybetmişti. Yaklaşık 10 yıl süren Kösem Sultan iktidarında 8
veziriazam, 9 defterdar değiştirilmişti.
Bağdat Seferi
Hazırlıkları
İdareyi ele alabilecek güce ve kabiliyete eriştiğini
hisseden Sultan Dördüncü Murad, yeniçerileri bir tören için Sultanahmet
Meydanı nda topladı. Beklemekten sıkılan bir yeniçeri ağasının padişahın
yaşıyla ilgili alaycı sözleri genç Padişah ın aradığı fırsat gibiydi. Tek bir
kılıç darbesiyle oracıkta can veren yeniçeri, padişahın asker arasındaki
itibarını artırmıştı. Bu olayı fırsat bilen Sultan Dördüncü Murad, yeniçeri
ocağında büyük bir yenileşme hareketi başlatarak, bir kısmını ocaktan
uzaklaştırırken, bir kısmını da boyun eğmeye mecbur bıraktı. Asker arasındaki
düzeni sağlayan Sultan Dördüncü Murad, Bağdat seferi için hazırlıklara
başlanması emrini de verdi. Bağdat üzerine yürüyen Sultan Dördüncü Murad,
Anadolu da bozulan otoriteyi sağlamak adına Bağdat seferini bir fırsat olarak
görmüştür. Sultan Murad, sefer sırasında geçtiği yerlerdeki yöneticilerin büyük
bir kısmını değiştiriyordu. 1624 ten beri İran işgali altında bulunan Bağdat ı,
1638 de yeniden Osmanlı topraklarına katan Sultan Dördüncü Murad, Bağdat
Fatihi adıyla anılmaya başladı. Orduya bizzat kumanda eden Sultan Dördüncü
Murad ın büyük bir askeri deha örneği olduğu anlatılıyordu.Osmanlı nın zaferi
sonrası Safeviler, Kasr-ı Şirin Antlaşması nı imzalamak zorunda kaldı. Bu
antlaşmayla Mezopotamya, Osmanlı egemenliğine girdi. Bu bölge Birinci Dünya
Savaşı na kadar Osmanlı nın elinde kaldı. İstanbul a dönen Sultan Murad, saygın
devlet adamlarına, imparatorluğun eski parlak günlerine dönmesine yönelik
ekonomik ve siyasi projeler hazırlanması emrini verirken hastalığı ve ölümü bu
çalışmalara engel oldu.
Sultan Dördüncü Murad ın Vefatı
Henüz 28 yaşındayken hayatını kaybeden Sultan Murad ın
Bağdat Seferi nin ardından Avrupa ya da bir sefer hazırlığı içinde olduğu
bilinmektedir. Sultan ın ölüm döşeğindeyken, öz kardeşi İbrahim in katlini
emrettiği iddia edilir. Ancak İbrahim in kendisinden sonra padişah olması bu
iddiayı zayıflatmaktadır.
Kişiliği Ve
Kabiliyetleri
IV. Murad dönemi Osmanlı İmparatorluğu nun duraklama
döneminde toparlandığı istikrarlı bir dönemdir. Arapça ve Farsça yı iyi
derecede bilen Sultan Murad, Muradi mahlasıyla hem divan hem aşık tarzı
şiirler de yazmıştır. İyi bir hattat olan Sultan Murad, icazetini Hat hocası
Tulumcuzade Abdurrahman Efendi den almıştır. Güzel yazıya ve musikiye ilgi
duymuştur. Mehter müziğinin önde gelen bestekarları arasında sayılan Dördüncü
Murad ın sözlü eserleri yanında saz eserleri de bestelediği bilinmektedir.
Okçuluğa ve topçuluğa ilgi duyan Dördüncü Murad, hobi olarak yay ve kiriş imal
ederken, seferlerde bizzat top atışları yapardı. At tutkusuyla bilinen Sultan,
iyi bir biniciydi. Revan ve Bağdat seferleri boyunca gördüğü vakıf eserlerini
tamir ettiren Sultan Dördüncü Murad, Fırat nehrinin Elazığ ın kuzeyinde kalan
bölümü bugün onun adını taşır. Topkapı Sarayı na Revan ve Bağdat köşklerini
yaptıran Dördüncü Murad, Kabe nin tarihi boyunca en büyük ve kapsamlı
tamirlerinden birisi olan ve on birinci tamiri sayılan restorasyon ve
genişletme işi onun emriyle 1529-1530 yıllarında yapılmıştır. Sultan Murad tüm
bunların yanında iyi bir komutan ve askerdir. Bizzat kendisinin komuta ettiği
iki büyük sefer icra etmiştir. Bu seferlerine sorguçlu bir miğfer ile zırh
giyerek ve Hz. Ömer in kılıcını kuşanarak gitmiş ve aynı kıyafetlerle geri
dönmüştür.
Başarıları ve askerliğe yatkınlığıyla ordu ve halk
tarafından saygı duyulan bir padişah olmuştur. Özlenen karizmatik padişah
figürünü fazlasıyla sergilemiş bu yüzden de hakkında birçok menkıbe üretilmiş
ve Anadolu da birçok yerel yapıya adı verilmiştir.
Osmanlı tahtı 11
yaşındaki çocuğa emanet edildi
Sultan Dördüncü Murad ın tahta çıkışının yıldönümü
vesilesiyle hazırladığımız bu ayki sayfamızda, Osmanlı nın karanlık bir
dönemini anlatmaya çalıştık. 27 Temmuz 1612 de İstanbul da doğan Dördüncü
Murad, tam bir İslâm terbiyesi ve ahlâkıyla yetiştirildi. Enderun daki
hocalarından özel dersler alan Dördüncü Murad, ağabeyi Genç Osman ın başına
gelen felâket ve yerine geçen amcası Birinci Mustafa nın kısa bir süre sonra
tahttan indirilmesi üzerine henüz 11 yaşındayken 10 Eylül 1623 te Osmanlı
tahtına çıktı. Hâile-i Osmaniye (Sultan Genç Osman ın şehit edilişi) ve Birinci
Mustafa nın tahttan indirilişiyle devam eden bu karanlık dönemi sonlandıran
isim olan Dördüncü Murad, Osmanlı padişahlarının on yedincisi ve İslâm
halifelerinin seksen ikincisidir. Babası Birinci Ahmed Han, annesi Mahpeyker
(Kösem) Sultan dır.
KRONOLOJİ
2 Eylül Osmanlı Hükümeti nin, Tarihinde İlk Kez Fransa ya Savaş İlan Etmesi (1798).
Kösem Sultan ın Öldürülmesi (1651).
Tokyo Körfezi nde Demirli Missouri Zırhlısında, Başbakan Suziki nin,
Japonya nın Yönetimini Mac Artur a Devrini Öngören Anlaşmayı İmzalaması. Başkan Turuman ın Zaferi İlan Edişi ve İkinci Dünya Savaşının Sonu (1945).
3 Eylül İngiltere
ve Fransa nın Almanya ya Savaş Açması (1939).
4 Eylül Sivas
Kongresi nin Toplanması (1919).
5 Eylül Kızılay-
Kızılhaç- Kızılarslan ve Güneş Dernekleri Lig Birliği nin Kuruluşu (1919).
7 Eylül I.
Süleyman ın (Kanuni) Zigetvar Dolaylarında Ölümü (1566).
I. Süleyman ın, Budapeşte yi Fethi (1529).
9 Eylül Kuzey
Kore nin Bağımsızlık İlanı (1948).
10 Eylül IV. Murat ın Tahta Çıkışı (1623).
11 Eylül Macaristan da Budin in Fethi (1526).
ABD de, Dünya Ticaret Merkezi ve Savunma Bakanlığına (Pentagon) Uçaklı Bir
Terörist Saldırı Düzenlendi (2001).
12 Eylül Silahlı Kuvvetlerin Emir Komuta Zinciri İçinde
Yönetime El Koyması (1980).
13 Eylül Sakarya Zaferi (23 Ağustos-13 Eylül 1921).
14 Eylül Ruslarla, Edirne Antlaşması nın İmzalanması
(1829).
17 Eylül Türkiye nin Üç Yıl İçin MC Konseyine Üye Seçilmesi (1934).
18 Eylül Pakistan ın Kurucusu M. Ali Cinnah ın Ölümü
(1948).
Camp David (ABD) de, Mısır-İsrail (Sedat - Begin) Zirvesi (1978).
Sakarya Savaşı Sonrası Mustafa Kemal in
Ankara ya Dönmesi (1921).
20 Eylül Başbakan İsmet Paşa ve Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü nün, Sofya yı Ziyareti ve 1929 Tarafsızlık Antlaşması nın Uzatılması (1933).
22 Eylül Yavuz Sultan Selim in Ölümü (1520).
24 Eylül II. Selim in Tahta Çıkışı (1566).
İran-Irak Savaşı nın Başlaması (1980).
25 Eylül Yıldırım Bayezit ın Niğbolu Zaferi (1396).
Şehzade Bayezit in
İdamı (1561).
26 Eylül Preveze
Deniz Zaferi (1538).
29 Eylül İnebahtı Kalesi nin Fethi (1499).
30 Eylül Sokollu Mehmet Paşa nın Ölümü (1579).
I. Süleyman ın Tahta Geçmesi (1520).
30 Eylül Oruç Reis in Cezayir Zaferi (1517).
30 Eylül Damat Ferit in İstifası (1919).